Manastir Sveti Dimitrije

U podnožju jugoistočnog dela Suve planine, oko pet kilometara južno od Bele Palanke, na 450 metara nadmorske visine u selu Divljane, nalazi se manastir Svete velikomučenice Dimitrije. Manastir je izgrađen na drevnom putu za Skoplje i Solun. Manastir je nekoliko puta rušen i obnavljan, a pretpostavlja se da je star skoro 1600 godina. Svetište na kojem je sagrađen manastir poštovano je u 4. veku pre nove ere, a očigledno je bilo posvećeno paganskom bogu sunca Mitri. Prva manastirska crkva, koja se u antičkom periodu nalazila na ovom mestu, bila je trobrodna bazilika drevnog ranohrišćanskog tipa, a prema predanju sagrađena je 394. godine. Sveti Nikita Remezijanski. Manastir je sagrađen na mestu koje je već bilo poštovano kao svetilište, nedaleko od izvora. Sveti Nikita nije želeo da uništi verski potencijal mesta, pa je na ovom mestu podigao hram. Prvobitni hram je najverovatnije bio posvećen svetom velikomučeniku Dimitriju, čije se sećanje širilo hrišćanskim univerzumom. Manastir je prvi put uništen slovenskim invazijama 614. godine, a prvi put je obnovljen 870. godine, kada su najverovatnije krštena slovenska plemena koja su ovde živela. Pošto je grad Remezijana potpuno uništen, a grad je izgubio sedište episkopske stolice, ovaj manastir je postao centralna svetinja srednjeg Ponišavlja. Manastir je u potpunosti uništen 1386. godine turskim osvajanjima, kada su mnogi gradovi, sela i svetinje uništeni u poniženju. Predanje kaže da je manastir ubrzo obnovljen, već 1395. godine, a da su ga obnovila braća Mrnavčević. Nemački putopisac Stefan Gerlach prošao je ovuda i 1578. godine posetio manastir. Primetio je da je u manastiru živelo pet monaha, koji su u manastiru vodili školu. Manastir se pominje i u turskom defteru iz 1574. godine, u kome se kaže da je manastir dužan porez od 300 akči godišnje, na ime desetine zrna. U manastiru su se monasi bavili prepisivanjem i uvezivanjem knjiga, pa je 1714. godine u manastir bio povezan jedan Oktoih. U manastiru su se održavali narodni sabori na sve veće praznike i zabeleženo je da je 1723. godine, na dan Presvete Bogorodice (najverovatnije na praznik Velike Gospe), održan vašar. Austrijski diplomata Gerhard Drisch posetio je manastir 1719. godine i napisao da su monasi živeli po tipu Svetog Vasilija Velikog. Monasi Arsenije i Maksim napisali su na koricama Pedesetnice da je 1796. godine Kardzhali počinio ogroman masakr u čitavom Ponišavlju. Drugi zapis o ovim monasima kaže da su 1798. godine iskopali prvi bunar. Manastir je teško oštećen tokom Prvog srpskog ustanka, kada je spaljen 1809. godine, neposredno pred bitku na Čegri. Manastir je brzo obnovljen zalaganjem meštana okolnih sela, kao i istaknutih pirotskih cehova. Kanic primećuje da je manastirski konak spalio u srpsko-turskom ratu 1876. godine Asker, kada je izgorela biblioteka sa dva pergamentna rukopisa. Tokom Prvog svetskog rata manastir je teško stradao od Bugara u dva navrata 1915. i 1916. godine. Nakon oslobođenja i Oktobarske revolucije, veliki broj ruskih emigranata, sveštenika, monaha, oficira i lekara pronašao je utočište u ovom manastiru. Manastirsko sestrinstvo je počelo da raste, pa je manastir postao ženski. Dolaskom nove vlade oduzeta je sva imovina manastira, ali je monaški život nastavljen uprkos novim okolnostima. U novije vreme hram je obnovljen, a 2005. godine izgrađena je nova manastirska rezidencija.